Na czym polega zachowek?

Z zasady obowiązuje swoboda w zakresie dysponowania majątkiem na wypadek śmierci, zatem spadkodawca może w testamencie dokonać dowolnych zapisów. Jeśli taki dokument nie zostanie sporządzony, majątek przypadnie spadkobiercom ustawowym. W przypadku swobody testowania istnieje jednak niebezpieczeństwo, że testator pominie najbliższych członków rodziny, przekazując swój majątek np. osobom obcym. Jest to sprzeczne z szeroko pojętymi zasadami moralnymi, zgodnie z którymi osoby najbliższe zmarłemu powinny odnieść korzyść ze spadku. W tym właśnie celu istnieje instytucja zachowku, który ma zabezpieczyć interesy osób najbliższych dla spadkodawców.

Komu przysługuje prawo do zachowku?

Zachowek, czyli korzyść materialna ze spadku należna jest osobom ustawowo uprawnionym, jeśli nie zostały one uwzględnione w testamencie. Zgodnie art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego przysługuje on:

• zstępnym (dzieci, wnuki, prawnuki),
• małżonkowi,
• rodzicom spadkodawcy.

Te osoby dziedziczyłyby po spadkodawcy ustawowo, a więc mają prawo domagać się zachowku w wysokości połowy wartości majątku. Jeżeli, zgodnie z wyżej przytoczoną ustawą, uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeśli zstępny uprawniony jest małoletni, wówczas można żądać zachowku o wartości dwóch trzecich udziału w spadku.

Uprawniony do zachowku może się o niego starać w sytuacji, gdy nie otrzymał należnej mu części spadku ani w ramach dziedziczenia (dotyczy zapisu w testamencie), ani darowizny uczynionej przez spadkodawcę za życia (również zaliczana jest do spadku). Oprócz tego przysługuje prawo do roszczenia o uzupełnienie zachowku, jeśli nie uzyskał całego należnego mu spadku.

Komu nie przysługuje prawo do zachowku?

Prawo do zachowku można też utracić. Dotyczy to następujących sytuacji:

• bycie wydziedziczonym w testamencie,
• zrzeczenie się dziedziczenia,
• odrzucenie spadku (tutaj należy podkreślić, że osoba, która odrzuciła spadek przypadający z mocy testamentu, może dziedziczyć go na mocy ustawy — jeśli zalicza się do grona spadkobierców ustawowych, a więc z mocy ustawy nie traci uprawnienia do zachowku),
• bycie uznanym za osobę niegodną dziedziczenia (z takich powodów, jak postępowanie rażąco niezgodne z obowiązującymi normami społecznymi, dopuszczenie się umyślnego przestępstwa względem spadkodawcy lub najbliższych mu osób, niewypełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych),
• bycie małżonkiem wyłączonym z dziedziczenia (na mocy specjalnych przepisów).