Jakie są zasady dziedziczenia ustawowego?
Polskie prawo spadkowe dopuszcza dziedziczenie ustawowe i testamentowe. Oba jego rodzaje różnią się od siebie, zatem powodują też odmienne skutki prawne. W przypadku dziedziczenia ustawowego majątek po zmarłym przechodzi na kolejnych krewnych (spadkobiercy ustawowi). Przy istniejącym testamencie to testator za życia wyznacza, do kogo ma trafić całość lub części jego majątku. W tym wpisie skupimy się jednak na zasadach dziedziczenia ustawowego.
Czym jest dziedziczenie ustawowe?
Dziedziczenie ustawowe to podstawowy sposób dochodzenia spadku w Polsce. Z zasady znajduje zastosowanie wtedy, gdy testament nie został sporządzony. Jest też kilka innych sytuacji, w których spadkobiercy wyznaczani są zgodnie z Kodeksem cywilnym (Dz.U.2020.1740). Do dziedziczenia ustawowego dochodzi również, gdy:
- spadkobiercy uwzględnieni w testamencie odrzucili go,
- testament został uznany za nieważny,
- wskazane w testamencie osoby nie mogą być spadkobiercami.
Krąg spadkobierców ustawowych
Kodeks cywilny szczegółowo wyznacza, w jakiej kolejności i w jakim ułamku krewni dziedziczą po spadkodawcy w ramach dziedziczenia ustawowego. Krąg spadkobierców ustawowych, a więc osób uprawnionych do otrzymania spadku, to:
- I grupa spadkobierców ustawowych: małżonek spadkodawcy, jego dzieci i ich zstępni. Dziedziczą oni w częściach równych (część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku).
- II grupa spadkobierców ustawowych: małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa spadkodawcy.
- III grupa spadkobierców ustawowych: dziadkowie i zstępni dziadków spadkodawcy.
- IV grupa spadkobierców ustawowych: pasierbowie spadkodawcy.
- V grupa spadkobierców ustawowych: gmina miejsca zamieszkania spadkodawcy i skarb państwa.
Dziedziczenie ustawowe a rozwód lub separacja
Zgodnie z art. 940 § 1 Kodeksu cywilnego: „Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione”. Jeśli więc sąd uzna, że małżonek pozostały przy życiu jest wyłączony z dziedziczenia, nie może być on zaliczony do kręgu spadkobierców. Następuje to z mocy orzeczenia sądu. O wyłączenie może starać się każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia wraz z małżonkiem (termin wystąpienia z żądaniem wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o spadku, ale maksymalnie rok po otwarciu spadku).
